Vaccine – Phát minh Y học vĩ đại của nhân loại

Vaccine được xem là một trong những phát minh y học vĩ đại trong lịch sử nhân loại. Nhờ tiêm chủng, hàng triệu người trên thế giới đã tránh khỏi các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm như bạch hầu, ho gà, uốn ván, viêm gan B, cúm mùa…

Tuy nhiên, vaccine hoạt động như thế nào trong cơ thể? Tại sao một mũi tiêm nhỏ lại có thể tạo ra “lá chắn” mạnh mẽ giúp cơ thể chống lại virus, vi khuẩn?

Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về cơ chế hoạt động của vaccine, cách mà hệ miễn dịch phản ứng với vaccine, cũng như lý do vì sao tiêm chủng lại là biện pháp phòng bệnh hiệu quả, an toàn và bền vững nhất hiện nay.

1. Vaccine là gì?

Vaccine là chế phẩm sinh học chứa kháng nguyên – thành phần bắt nguồn từ virus hoặc vi khuẩn đã bị làm yếu hoặc bất hoạt. Khi được đưa vào cơ thể, vaccine kích thích hệ miễn dịch sinh ra kháng thể đặc hiệu, giúp cơ thể ghi nhớ mầm bệnh và phản ứng nhanh chóng nếu gặp lại.

Vậy bạn đã biết về hệ miễn dịch và kháng nguyên chưa?

Hệ miễn dịch

Hệ miễn dịch  là một hệ thống phức tạp gồm các cơ quan, tế bào và phân tử hoạt động phối hợp với nhau để bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây hại như virus, vi khuẩn, nấm hay ký sinh trùng.

Hệ miễn dịch hoạt động như một “đội quân phòng vệ” luôn trong trạng thái cảnh giác cao độ. Khi phát hiện một yếu tố lạ xâm nhập, nó sẽ ngay lập tức phản ứng, tấn công và loại bỏ mầm bệnh trước khi chúng gây tổn hại cho cơ thể.

Ngoài việc bảo vệ, hệ miễn dịch còn có khả năng “ghi nhớ” tác nhân đã gặp – gọi là miễn dịch ghi nhớ. Chính cơ chế này giúp vaccine phát huy tác dụng, vì sau khi “diễn tập” với vaccine, hệ miễn dịch sẽ ghi nhớ kẻ địch để sẵn sàng chiến đấu thật sự nếu bị tái xâm nhập.

Kháng nguyên

Kháng nguyên là bất kỳ chất lạ nào có khả năng kích hoạt phản ứng của hệ miễn dịch. Trong trường hợp của vaccine, kháng nguyên thường là một phần của virus hoặc vi khuẩn gây bệnh, chẳng hạn như protein trên bề mặt của chúng.

Khi kháng nguyên xâm nhập vào cơ thể, hệ miễn dịch sẽ nhận diện đó là “kẻ ngoại lai” và khởi động quá trình tạo ra kháng thể – những phân tử đặc hiệu có nhiệm vụ nhận diện, bám dính và vô hiệu hóa kháng nguyên đó.

Việc sử dụng kháng nguyên trong vaccine giúp hệ miễn dịch học cách phản ứng với mầm bệnh thực sự mà không cần cơ thể phải mắc bệnh trước. Điều này vừa an toàn, vừa hiệu quả trong việc phòng ngừa các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm.

2. Cơ chế hoạt động của Vaccine trong cơ thể chúng ta như thế nào?

                                                                    Cơ chế hoạt động của Vaccine trong cơ thể chúng ta

Bước 1. Cơ thể nhận diện “kẻ lạ mặt”

Khi vaccine được tiêm vào, hệ miễn dịch sẽ nhanh chóng phát hiện ra thành phần lạ (kháng nguyên) và phát đi tín hiệu cảnh báo. Đây là bước đầu tiên kích hoạt phản ứng miễn dịch.

Bước 2. Kích hoạt hệ thống miễn dịch

Hệ miễn dịch huy động các tế bào chuyên trách để bao vây, xử lý và tạo ra kháng thể đặc hiệu nhằm tấn công “kẻ xâm nhập”.

Lưu ý: Do vaccine chỉ chứa mầm bệnh đã bị làm yếu hoặc bất hoạt, chúng không đủ mạnh để gây bệnh, nhưng vẫn đủ để cơ thể học cách phản ứng.

Bước 3. Hệ miễn dịch tấn công và loại bỏ kháng nguyên

Sau khi phát hiện kháng nguyên, tế bào chính của hệ miễn dịch tạo ra kháng thể là các protein đặc biệt, nhằm vô hiệu hóa kháng nguyên. Mỗi một tế bào chính của hệ miễn dịch sẽ tạo ra một loại kháng thể khống chế các virus, đến khi nào virus suy yếu và được loại bỏ hết ra khỏi cơ thể của chúng ta.

Bước 4. Tạo trí nhớ miễn dịch

Sau khi loại bỏ hết những kháng nguyên, hệ miễn dịch sẽ ghi nhớ đặc điểm nhận dạng của kháng nguyên. Nhờ vậy, nếu virus thật quay lại trong tương lai, cơ thể có thể phản ứng ngay lập tức, giảm nguy cơ mắc bệnh nặng hoặc biến chứng.

3. Một số loại Vaccine hiện nay

                                                                                         Một số loại Vaccine hiện nay

4. Vai trò quan trọng của Vaccine

Vaccine được phát minh, giữ vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ con người phòng bệnh, giảm thiểu rủi ro biến chứng bệnh nặng. 

                                                                                    Vai trò của Vaccine

CHAC 2 hy vọng những thông tin trên sẽ giúp độc giả có thêm những kiến thức về Vaccine.

Bài viết tham khảo từ thông tin chính thống:

• 📘 Cellular and Molecular Immunology – Abbas, Lichtman & Pillai

• 📘 Janeway’s Immunobiology – Murphy & Weaver

• 📘 Robbins Basic Pathology – Kumar, Abbas, Aster

• 🌐 WHO – Immunization Essentials

• 🌐 CDC – Vaccines and Immunizations