Biếng ăn là một trong những vấn đề phổ biến và khiến nhiều cha mẹ lo lắng trong quá trình nuôi con. Nhưng biếng ăn không chỉ đơn thuần là trẻ “lười ăn”, mà là kết quả của nhiều yếu tố sinh lý, dinh dưỡng và tâm lý – hành vi kết hợp lại.

Bài viết này sẽ giúp cha mẹ hiểu rõ hơn về bản chất của tình trạng biếng ăn ở trẻ, từ đó có hướng can thiệp hiệu quả, khoa học và phù hợp.

Dấu hiệu trẻ biếng ăn

Theo các tài liệu từ Viện Dinh dưỡng Quốc gia và Tổ chức Y tế Thế giới, trẻ có thể được xem là biếng ăn khi:

• Từ chối thực phẩm mới, chỉ ăn một số món quen thuộc

• Mỗi bữa ăn kéo dài hơn 45 phút

• Ăn rất ít hoặc ngậm thức ăn lâu

• Có biểu hiện nôn ọc khi bị ép ăn

• Không tăng cân hoặc sụt cân liên tục

• Thường xuyên có biểu hiện lo âu, căng thẳng khi đến giờ ăn

Biếng ăn không đơn thuần là “không thích ăn”

                                                             Các nguyên nhân khiến trẻ biếng ăn

1. Cơ chế phòng vệ của não bộ trẻ nhỏ

Trẻ nhỏ rất nhạy cảm với cảm xúc. Nếu bữa ăn thường xuyên gắn liền với ép buộc, la mắng, hoặc tạo áp lực, não bộ sẽ phản ứng bằng cách giảm cảm giác thèm ăn như một hình thức phòng vệ.

• Tăng tiết cortisol (hormone căng thẳng)

• Giảm dopamine (hormone hưng phấn)

• Dễ gây buồn nôn, mất tập trung, không muốn ăn

2. Môi trường ăn uống ảnh hưởng đến hành vi ăn uống

Theo Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP), môi trường ăn uống tiêu cực có thể khiến trẻ:

• Đánh mất cảm giác đói – no tự nhiên

• Hình thành hành vi chống đối hoặc “ăn vì làm vui lòng người lớn”

• Có nguy cơ rối loạn ăn uống khi trưởng thành nếu không được điều chỉnh sớm

3. Thiếu hụt vi chất và rối loạn tiêu hóa

Các nghiên cứu tại Viện Dinh dưỡng cho thấy một số nguyên nhân sinh học góp phần gây biếng ăn ở trẻ:

      • Thiếu kẽm: Làm giảm vị giác, khiến trẻ ăn kém

      • Thiếu vitamin D, B1: Gây mệt mỏi, giảm chuyển hóa năng lượng

      • Mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột: Dễ xảy ra sau khi dùng kháng sinh hoặc ăn ít chất xơ – dẫn đến đầy bụng, khó tiêu, táo bón

Những sai lầm phổ biến khi xử lý trẻ biếng ăn

• Ép trẻ ăn bằng mọi cách

• Dỗ trẻ ăn bằng điện thoại, tivi

• Cho trẻ uống sữa thay thế hoàn toàn bữa chính

• Dùng thuốc kích thích ăn uống không rõ nguồn gốc

• Không để ý đến giấc ngủ và vận động – hai yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến cảm giác thèm ăn

Giải pháp được khuyến nghị từ các tổ chức chuyên môn

 ✔  Xây dựng môi trường ăn uống tích cực

• Không quát mắng, không ép buộc

• Tắt tivi, điện thoại khi ăn

• Cho trẻ cùng ăn với gia đình để học theo hành vi tích cực

• Khuyến khích trẻ tham gia chuẩn bị bữa ăn

 ✔  Nguyên tắc “làm quen thực phẩm nhiều lần” (Repeated Exposure)

• Trẻ cần 10–15 lần nhìn thấy món ăn mới trước khi sẵn sàng thử

• Cha mẹ nên kiên nhẫn cho trẻ ngửi – chạm – nếm thử, không ép nuốt

• Không biến bữa ăn thành “cuộc thương lượng” hoặc “cuộc chiến”

 ✔  Bổ sung vi chất khi cần thiết

• Có thể bổ sung theo chỉ định nếu nghi ngờ trẻ thiếu: Kẽm, Sắt, Vitamin D, nhóm B, Chất xơ hòa tan

• Ưu tiên nguồn thực phẩm tự nhiên; sử dụng thực phẩm bổ sung đúng liều lượng, theo dõi sát

 ✔  Điều chỉnh thói quen sinh hoạt

• Cho trẻ ngủ sớm (trước 22h), ngủ đủ giấc

• Tăng cường vận động nhẹ nhàng mỗi ngày (đi bộ, chơi ngoài trời) để tăng tiêu hao năng lượng → kích thích đói sinh lý

Khi nào cần đưa trẻ đến cơ sở dinh dưỡng?

Hãy đưa trẻ đi khám nếu:

• Trẻ biếng ăn kéo dài trên 1 tháng

• Có dấu hiệu chậm tăng cân, sụt cân hoặc không đạt chuẩn chiều cao – cân nặng

• Trẻ có biểu hiện mệt mỏi, da xanh xao, dễ cáu gắt

• Mỗi bữa ăn đều trở thành căng thẳng cho cả gia đình

Hy vọng những thông tin tổng hợp từ các tổ chức dinh dưỡng và tâm lý trẻ uy tín trong bài viết này sẽ giúp ba mẹ hiểu rõ hơn về tình trạng biếng ăn ở trẻ nhỏ. Để từ đó có cách đồng hành nhẹ nhàng, khoa học và hiệu quả hơn cùng con trong hành trình phát triển toàn diện.

Việc nuôi dạy và chăm sóc con luôn là một hành trình đầy thử thách, nhưng cũng tràn đầy yêu thương. Chúc ba mẹ luôn vững tin, thấu hiểu và nuôi con khỏe mạnh – hạnh phúc mỗi ngày! 

Bài viết đươc CHAC2 tổng hợp từ một số tài liệu: 

1. Birch LL, Fisher JO. Development of eating behaviors among children and adolescents. Pediatrics. 1998.
2. Satter E. Division of Responsibility in Feeding. (Satter Feeding Dynamics Model – widely used in Mỹ, Canada, Châu Âu).
3. WHO, UNICEF. Guiding Principles for Feeding Non-Breastfed Children 6–24 Months of Age.
4. Black RE, et al. Maternal and child undernutrition and overweight in low-income and middle-income countries. The Lancet, 2013.
5. Arrieta MC, Stiemsma LT, Amenyogbe N, Brown EM, Finlay B. The intestinal microbiome in early life: health and disease. Front Immunol. 2014.
6. WHO Nutrition Guideline 2021: Feeding and management of children with feeding difficulties.